De meest voorkomende vorm van een incompetente leider

08 okt De meest voorkomende vorm van een incompetente leider

De media staan bol van verhalen over slechte leiders in de overheid, de academische wereld en in ondernemingen. De meest voorkomende vorm van een incompetente leider is echter niet de tiran of narcistische psychopaat waarnaar verwezen wordt als we lezen over toxisch leiderschap. Wel gaat het over de “afwezige leider”.

Mijn eerste baas was een minzame man en tegelijkertijd de slechtste leider die ik ooit had. Mijn verkoopcijfers waren ronduit hopeloos. De karige feedback die ik kreeg, was : ”goed bezig, doe zo verder en het komt wel.” Als starter had ik daar bitter weinig aan. Ik had behoefte aan een leider die er was om mij te ontwikkelen, die mij advies gaf, eerder dan dooddoeners. Ik had op dat moment een baas verkozen die af en toe brulde en onrealistische eisen stelde, boven deze leider die me ledig lof gaf.

Het cliché beeld van een incompetente leider

Over de “dark side of leadership” is er al heel wat onderzoek gedaan. Liz Wiseman¹ beschrijft de incompetente leider als een “Diminisher”. Deze leider slorpt energie, intellect en potentieel van mensen rondom haar/hem op. Het is iemand die altijd de slimste moet zijn in de vergadering. Deze leider richt de schijnwerper op zichzelf en zet anderen in de schaduw. Wiseman beschrijft vijf types van “Diminishers”:

• De beslissingsnemer
• De imperiumbouwer
• De betweter
• De micromanager
• De tiran

Dit zijn ook de kenmerken die we terugvinden in de populaire media als we lezen over toxisch leiderschap. Alleen past mijn eerste baas  niet in dit plaatje. Hij misdroeg zich helemaal niet, in tegendeel. Hij was verre van een bullebak en al helemaal geen narcistische psychopaat. Hij was een leider, echter alleen in titel. Zijn rol was die van leiderschap, maar dat bood hij niet aan. Hij was een “afwezige leider”. Was hij uniek? Nee. Ik kom ze nog regelmatig tegen in leiderschap workshops en in individuele coaching trajecten. Met de beste intenties willen ze hun teams niet bruuskeren, willen ze zich het liefst afzijdig houden. Je leest weinig over afwezig leiderschap en toch toont onderzoek aan dat dit de meest voorkomende vorm is van een incompetente leider.

De incompetente leider schittert in afwezigheid

Afwezige leiders zijn psychologisch afwezig in hun leiderschapsrol. Ze werden gepromoveerd tot een managementpositie en genieten  de voordelen en beloningen van een leiderschapsrol. Tegelijkertijd vermijden ze betekenisvolle betrokkenheid met hun team.

Zo vertelde een ondernemer mij onlangs dat hij zo vaak als mogelijk van thuis werkte. De zaken gingen heel goed, het klantenbestand steeg spectaculair en er waren vele nieuwe medewerkers aangeworven. Dus ja, als hij naar kantoor ging, kon hij niet werken. Hij werd immers bestookt met vragen van al die nieuwkomers. Hoewel hij dag en nacht werkte, had zijn team de indruk dat hij niets deed. Vele starters verlieten het bedrijf binnen de zes maanden. Zelf zat deze ondernemer op de rand van een burn-out. Meer en meer klanten kwamen op een wachtlijst.
Dit “laissez-faire leiderschap” heeft dus wel degelijk destructieve gevolgen voor medewerkers, de leider en de organisatie.

De afwezige leider is een groter probleem dan de toxische leider

Een baas die je laat doen zoals jij wil, klinkt misschien ideaal. Zeker als je een bullebak leider hebt of  je gemicromanaged wordt. Onderzoek toont echter aan dat 89% van de topklachten over leiders gaat over afwezig gedrag. Medewerkers zijn het meest bezorgd over wat hun baas NIET doet. Vanuit het perspectief van medewerkers is afwezig leiderschap een significant probleem en is zelfs meer zorgwekkend dan openlijke vormen van slecht leiderschap.

Negeren werkt meer vervreemdend dan iemand slecht behandelen

Onderzoek wijst uit dat de impact van afwezig leiderschap op werktevredenheid langdurige effecten heeft. Constructief leiderschap heeft onmiddellijk een positieve impact op de werktevredenheid, maar de effecten nemen ook snel af. Destructief gedrag vermindert de jobtevredenheid direct, maar het effect verdwijnt na ongeveer zes maanden. Daartegenover werkt afwezig leiderschap trager, maar het effect op werktevredenheid duurt minstens twee jaar.

De afwezige leider zaait twijfel en veroorzaakt stress. Neem nu dit voorbeeld. Een project team stuurde regelmatig een status rapport om de sponsor van het project op de hoogte te houden. Er kwam echter nooit een reactie. Het team vroeg zich af of het rapport wel werd gelezen, was het te lang of te beknopt? Interesseerde de sponsor zich wel aan het project of waren ze hun tijd aan het verdoen? Bij navraag bleek dat deze leider zich afzijdig hield omdat alles naar wens verliep. Hij kwam alleen tussen als er een crisis was. Jammer dat hij niet de moeite nam om het team te waarderen. In plaats van gestresseerd had het team gemotiveerd kunnen zijn.

Afwezig leiderschap gaat meestal gepaard met ambiguïteit over rollen, ziekteverzuim en onderling tiranniseren van teamleden.
Tijdens een briefing voor een team coaching kreeg ik te horen dat het team moeilijk kon samenwerken, dat er veel geroddeld werd en dat enkele teamleden tijdelijk waren uitgevallen. Het viel me meteen op dat de teamleider afwezig  was tijdens deze briefing. Toen ik met hem samenzat om naar zijn versie van de feiten te luisteren, bleek dat hij een echte expert was op zijn domein en dat hij op die basis was gepromoveerd tot afdelingshoofd, zonder enige ondersteuning in zijn nieuwe leiderschapsrol. Deze man was ongelofelijk intelligent, maar hij had het lastig met het geven van moeilijke boodschappen. Dus hij gaf ze niet.

Afwezige leiders op de radar krijgen loont de moeite

Als de afwezige leiders zo destructief zijn, waarom verschijnen ze dan niet op de radar? Vele organisaties confronteren de stille incompetente leider niet omdat ze andere meer openlijk destructieve leiders moeten managen. Omdat afwezige leiders niet actief problemen veroorzaken, blijft hun impact op de organisatie vaak onder de radar. En als het probleem al wordt gedetecteerd, krijgt het vaak een lagere prioriteit. Afwezige leiders tonen zelden slecht gedrag en komen nauwelijks voor op klachtenmeldingen bij de personeelsdienst. Bijgevolg cumuleert hun negatieve impact op de organisatie met de tijd ongemerkt.

Afwezig leiderschap detecteren is echter niet zo moeilijk. Het uit zich in een aantal voorspelbare resultaten zoals lage betrokkenheid en productiviteit. Een stijging in ziekteverzuim en problemen met personeelsretentie zijn meestal goede indicatoren voor destructief leiderschap, ook al is het niet direct zichtbaar.

De oorlog voor talent is nog niet gewonnen en organisaties met de beste leiders zullen winnen. Het loont dus de moeite om managementposities te checken op afwezige leiders en daar ook iets aan te doen. Eerlijke feedback geven en de ontwikkeling van leiderschapsvaardigheden ondersteunen door interne of externe coaching, leveren al heel veel. Je kan natuurlijk ook niets doen, zoals een afwezige leider.

1 Bron: Multipliers – How the best leaders make everyone smarter – Liz Wiseman